Balkan Turu

Bu gezi yazımda  12 - 20 ağustos tarihinde Academic Tur ile  yaptığım Balkan turundan bahsedeceğim. 2018 de nereye gidebilirim diye düşünenlere öncelikle Balkan turunu yapmalarını tavsiye ederim. Gerek makul fiyatı, gerek gezilen ülkeler,  görülen kültürler, coğrafi güzellikler ve ecdadımızın oralardaki izleriyle öncelikli gidilmesi gereken bir destinasyon.

12. Ağustos

Akşam 18:00 de Balçova Shell den hareketle başladığımız yolculuk, Konak ve Karşıyaka’dan katılan misafirlerimiz ile Lapseki feribot iskelesine kadar sürdü. Gece yarısı Feribot ile Gelibolu’ya geçtiğimizden itibaren artık Balkan topraklarındayız.

Balkan, 17 yy dan itibaren kullanılmaya başlanmış yüksek sıradağlarla kaplanmış bölge anlamına gelen yüzde yüz Türkçe bir kelimedir. Sınırları Tuna Irmağının güneyinden Macaristan’ın bir bölümünü, Slovenya, Hırvatistan, Sırbistan, Bosna-Hersek, Karadağlar, Arnavutluk, Kosova, Makedonya, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ve Türkiye’nin Trakya bölümünü içine alan, yaklaşık 600 bin km2 ve 65 milyon nüfusluk bir bölgedir. En yüksek dağı Bulgaristan’daki Rila dağı(2925m) ve Yunanistan’daki Olimpos dağıdır(2917m). Slovenya’dan başlayıp Kosova’ya kadar uzanan Dinar Alpleri. Arnavutluk Alpleri. Arnavutluk, Kosova ve Makedonya’da bulunan Şar dağları. Karadeniz’den Bulgaristan içlerine uzanan Koca Balkan dağları. Yunanistan’da bulunan Rodop dağları bulunur.

Osmanlı’nın Balkanlar’daki egemenliği 1353-1913 tarihleri arasında yaklaşık 600 yıl sürmüştür. Maalesef bu egemenlik Balkan savaşlarıyla 10 aylık gibi kısa bir sürede sona ermiş ve binlerce soydaşımız yurtlarından ayrılarak Anadolu’ya gelmişler. Balkan savaşlarıyla biz anayurdumuzu kaybettik!

 

13 Ağustos  Selanik, Atatürk Evi – Makedonya, Üsküp

Sabah erken saatte İpsala sınır kapısından geçtikten sonra Egnatia Odos otoyoluyla Dedeağaç(Aleksandrapolis), Gümülcüne (Komotini) üzerinden Kavala’da ilk molamızı veriyoruz. Kahvaltımızı ettikten sonra hedefimizde Ulu önder Atatürk’ümüzün doğduğu ev var. Atamızın 1881 yılında dünyaya gözlerini açtığı ev Apastolo Pavlus sokağında, Selanik Başkolonsluğumuzun hemen yanında bulunuyor. Ali Rıza Efendinin vefatı üzerine Langaza’daki(Lagkadas) dayısının çiftliğine taşınmak zorunda kalıyorlar. Atatürk’ün 1907 de Selanik’e tayini çıkması üzerine babasının vefatıyla terk ettikleri evi satın alır. Annesi Zübeyde hanım ve kız kardeşi Makbule hanım 1912 yılında Selanik’in elden çıkmasına kadar bu evde otururlar. 1933’te Selanik belediyesi Cumhuriyet’in 10.yıldönümünde, Türk-Yunan dostluğunun bir göstergesi ve Balkan Konferansı anısına evin duvarına, Atatürk’ün bu evde doğduğunu Türkçe, Yunanca ve Fransızca olarak yazan mermer bir plakayı törenle yerleştirmiştir. Daha sonra Selanik belediyesi tarafından satın alınan ev Atatürk’e hediye edilmek üzere  19 şubat 1937’de Selanik başkonsolosluğumuza verilmiştir.  Evin ziyarete açılışı Atatürk’ün ölümünün 15. Yıldönümü olan 10 Kasım 1953 tarihinde, Ata’nın naaşının Ankara Etnografya Müzesinden Anıtkabir’e taşındığı tarihtir. 2012 yılında ev modern bir müzecilik anlayışıyla tekrar restore edilmiştir. Bu ev Selanik’e giden her Türk vatandaşının öncelikle ziyaret ettiği manevi değeri yüksek bir mekandır.

Selanik’in İzmir’e olan benzerlikleri çok fazla. Atatürk’ün “Keşke Selaniği misak-ı milli sınırlarımıza dahil edebilseydi” lafı çok doğru ve Selanik’i gezdikçe insanın içi burkuluyor. Selaniği daha detaylı turumuzun sonunda gezeceğimiz için Atatürk Evi ziyaretimizden sonra Üsküp’e doğru hareket ediyoruz.    Selanik Üsküp arası 245km ortalama 3 saatlik mesafe. Köprülü civarında bir mola verip yolumuza devam ediyoruz.

Büyük İskender ‘in memleketi Makedonya’dayız. MÖ 149 da Roma İmparatorluğu bölgede Makedon eyaletini kurdu. MS 6 yy da Slavlar bölgeye yerleşti. Bizans’ın gücünü kaybetmesiyle 13.yy’da  Bulgarlar bölgeye egemen oluyorlar. Bulgar zulmüne karşı 14.yy başında Sırp Krallığı hakimiyet kurar.   1389 da I. Kosova Muharebesinden Sırpları yenen Osmanlı, 1912 Balkan Savaşına kadar bölgeyi egemenliğinde tuttu. 1991 yılında Yugoslavya’dan bağımsızlığını ilan etti. 1993’te Birleşmiş milletler tarafından Yunanistan’ın itirazları yüzünden Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti olarak tanındı.

2002 nüfus sayımına göre 2.130.000 olan nüfusunun %64 ünü Makedonlar, %25 i Arnavutlar, %4 ünü Türkler,  ve geri kalanını Çingeneler, Sırplar, Boşnaklar oluşturur. Ülke nüfusunun %65 i ortadoks ve %35 i müslüman.  Müslüman Makedonlara torbeş deniliyor.

Ekonomisi 98-99 Kosova Savaşında Kosova’dan gelen 300 bin mülteci nedeniyle ve bölgedeki istikrarsızlıklardan olumsuz etkilenmiş.  Ekonomisinin sadece yüzde 10’u sanayiye geri kalanı tarım ve hayvancılığa dayanır. En kalabalık şehri başkent Üsküp 575 bin. Arnavutların yoğun olduğu Tetova(Kalkandelen) önemli bir şehirdir. Osmanlı döneminde Kuman Türkleri’nin yerleştirildiği Kumonova diğer önemli şehridir. Bugün Bitola Olarak geçen Manastır büyükelçilikler şehri olarak adlandırılır. Atatürk’ün okuduğu Manastır Askeri idadisi ve Türk büyükelçiliğimiz de burada bulunur. Orhid ise turizm şehridir.

Makedonya’nın en uzun nehri Vardar’ın 301 km si Makedonya’dan, 88 km si Yunanistan’dan geçip denize dökülür. Üsküp Şarl dağlarıyla çevrili ve Makedonya’nın etrafında Korap dağları ile çevrili. Türk nüfusunun çokluğundan Türk kültüründen etkilenmiş.  En meşhur yemekleri köfte.

Bölge ülkeleri kendilerini Slav olarak adlandırır. Yugoslavya da kullanılan dil Sırpça idi. Yugoslavya’dan ayrılan ülkeler küçük farklar olsa da birbirleriyle anlaşabilirler. Kullandıkları alfabe Kiril alfabesi Orhid’de yapılmıştır. Bölge ülkeleri Karadağ, Bosna-Hersek ve Hırvatistan hariç Kiril alfabesini kullanır.

Makedon Para birimi Makedon Dinarı.

 

Turumuzun Makedonya’daki ilk durağı başkent Üsküp.      Şehrin tepesinde bulunan Milenyum hacı 2012 de açıldı. Türk çarşısı, Bedesten, Kurşunlu Han, Arasta Cami ve Tika tarafından restore edilmiş Mustafa Paşa camisi (1492), Fatih Sultan Mehmet’in yaptırttığı taş köprü önemli Türk eserlerinden.  Şehrin kalbi kabul edilen Makedonya Meydanı’nda 2. Filip heykeli, Büyük İskender heykeli, Opera binası, Justinyanus Heykeli , Bulgar kralının heykeli, Zafer Takı gibi çok sayıda heykel ve eserle süslenmiş. Gece bu meydan ışıl ışıl. Görülmeye değer. Meydanın hemen yakınında Üsküp doğumlu olan Rahibe Teressa(Gonca Boyacı) adına yapılmış kilise bulunuyor.

Üsküp deyince aklımıza Namık Kemal Beyatlı gelir. Üsküp’ün 1912’de elden çıkışına çok üzülen Beyatlı bunu şiirlerinde de göstermiştir.   

Makedonya 90 güne kadar turistik ziyaretlerde Türk vatandaşlarından vize istemiyor. Fakat pasaportunuza Makedon damgası vurulursa Yunanistan ziyaretlerinde Yunanlılar problem çıkartabiliyor.

 
 

 

Otelimiz Şehir merkezinde beş yıldızlı PARK Otel. Vardar Takımının maçlarını oynadığı stadın hemen yanında. Bizim ziyaretimiz sonrası Fenerbahçe burada Vardar ile UEFA maçına çıkıp maalesef kaybediyor ve kupadan eleniyor.

Yemekten sonra ışıl ışıl Üsküp meydanını dolaşıyoruz. Eğlence mekanları gayet hareketli ve fiyatlar çok makul. En meşhur eğlence yeri Havana Club. Geceyi geçirdikten sonra sabah Belgrad istikametinde yola çıkıyoruz.

14 Ağustos  Sırbistan, Belgrad

Üsküp’ten kahvaltının ardından Belgrad için 07:30’da hareket ediyoruz. Mesafemiz 435 km. 5 saatlik yol. Sırbistan sınırını geçtikten sonra Kumanova’da bir mola veriyoruz. Morova nehri boyunca yolumuza devam ediyoruz. Sol tarafımızdaki dağların arkasında Kosova kalıyor.

Kosova. Nüfusunun çoğunluğunu Arnavutlar oluşturur. Türkler ve Sırplar azınlıkta. Daha önce Sırbistan’a bağlı özerk bir bölge olan Kosova, 1999 yılında Birleşmiş Milletlerin kontrolüne alındı ve 2008 yılında bağımsızlığını ilan etti.  Sırbistan’ın bölgedeki soykırımı sonucu çıkan 1998-1999 Kosova Savaşında, NATO birlikleri Sırbistan’ı bombalamışlardır. Birinci Kosova Savaşı’nın Sırpların psikolojisine yarattığı etki ile geliştirilen efsaneler, mitolojiler neticesinde Kosova toprakları Sırpların Kudüs’ü haline gelmiş. Sırp nüfusunun Kosova nüfusunun yüzde 10 u geçmediği halde, 1990 yılında Sırbistan’dan bağımsızlık ilan eden Kosova’nın üstünde baskı kuran Sırbistan, Slobodan Miloseviç , katliamlar gerçekleştirdi. Bunun üzerine NATO 1999 yılında Sırbistanı bombaladı. Sırbistan ekonomisi bu bombardıman ile çok büyük bir darbe aldı. Kosova’dan kaçan 750 bin Kosovalı mülteci evlerine geri döndü. Kosova’daki Sırp nüfusunun yarısını oluşturan 100bin Sırp da evlerini terk etmek zorunda bırakıldı.

Saat 12:00’de Sırbistan’ın Belgrad ve Novi Stad şehirlerinden sonra en büyük üçüncü şehri olan Niş yakınlarında öğle yemeğimizi alıyoruz. Osmanlı Döneminde askeri ve sivil bir merkez olmuştur. Niş günümüzde önemli bir geçiş yoludur. Doğu’da Bulgaristan’dan gelen karayolu Niş’te kuzey ve güney olarak burada ikiye ayrılır. İstanbul ve Kapıkule üstünden Avrupa’ya giden araçlarımızın kullandığı bir güzergahtır.

                 

                     

Ve saat 15:00’te Belgrad’a ulaşıyoruz.  Sırpçada beyaz şehir anlamına gelen Beograd denir. Tuna ve Sava Nehir’lerinin kesiştiği yerde kurulmuş. Trak ve Daçya kabilelerinin oluşturtuğu Singiler Belgrad kalesinin orda SingiDum diye bir şehir kurmuşlar. Dum kale anlamına geliyor. Tuna’nın kıyısında da Zemun diye bir yerleşim kurulmuş ve ikiz kardeşler diye adlandırılan bu yerler Belgrad’ın ilk yerleşim yerleriymiş.  Roma imparatoru Augustus tarafından şehir Roma hakimiyetine girmiş. Daha sonra Bulgarlar geliyor. MS 440 da Hun imparatoru bölgeye geliyor. Türk kavimi Avarlar bölgeye yerleşiyor. MS 520 de Slavlar Karadağ’dan gelip bölgeye yerleşmeye başlıyorlar. Bulgarlar ile sürekli savaş halindeler. Belgrad 44 kez yıkılıp yapılan bir şehir. 115 savaş yaşamış. Şehir Bizanslıların, Frankların, Birinci Bulgar krallığının, Macaristan krallığının, Sırp despotluğunun ve Osmanlı imparatorluğunun egemenliğinde kalıyor.  Osmanlı 1389 I.Kosova savaşında Sırpları yeniyor fakat 1.Murat savaş meydanını gezerken yaralı bir Sırp asker tarafından şehit ediliyor. Daha sonra Sırplarla ilişkiler düzeliyor ve 1402 Niğbolu Savaşında Osmanlıya yardım ediyorlar. Daha sonra 2. Murat Belgrad’ı kuşatıyor fakat alamıyor. Fatih Sultan Mehmet Sırp Despotluğunu ortadan kaldırıyor. Ve 1521 yılında Kanuni döneminde Belgrad Osmanlıya geçiyor. 1789 Fransız ihtilali sonrasında Rus desteği ile ayaklanan Sırplar 1820 de özerklik kazanıyorlar. 1878 Osmanlı Rus Savaşı sonucunda da Sırbistan tamamen bağımsız oldu.

1912’de başlayan Balkan Savaşında Üsküp ve Makedonya’yı Sırplar ele geçirdi. 28 haziran 1914’te Gavrilo Princip isimli Sırp milliyetçisi Avusturya-Macaristan veliahtı Arşidük Ferdinand’ı Saraybosna’da Latin köprüsünde öldürünce 1.Dünya savaşı başladı.  Savaş bitiminde 1 Aralık 1918 tarihinde Yugoslav Krallığı kuruldu. Sırp, Hırvat ve Sloven krallığı.  2.Dünya Savaşında Alman Naziler Yugoslavya’yı 1941 de işgal ettiler. Ülke parçalandı. Daha sonra Tito yönetimindeki Partizan kuvvetleri Sovyetlerin de yardımıyla Belgrad’ı ele geçirdiler. Müslümanlara baskı uygulamayan, ekonomik, eğitim ve sağlık alanlarında halkı rahat ettiren Tito 1980 de ölüyor. Ekonomik bunalım, devalüasyonlar ve Sırp milliyetçiliği sonucu Yugoslavya dağılma sürecine giriyor. 1991 de Hırvatlar, Slovenler, Makedonlar bağımsızlık ilan ediyor. 1992’de Boşnaklar bağımsızlık ilan ediyorlar. Önce Hırvatlarla mücadeleye giren Sırplar daha sonra gözlerini Boşnaklara dikiyorlar ve 3 yıl büyük katliamlar yapıyorlar. NATO’nun araya girmesiyle sonlanıyor. Bu arada Sırbistan, Karadağ ve Kosova’yı içine alan bir federasyon kuruldu. 2006’da referandum ile Karadağ ayrıldı. 2008’de de Kosova bağımsız oldu. Başkenti  Belgrad olan Yugoslavya 7 parçaya bölündü.

Belgrad’a varınca Londra caddesi üzerinde 98-99 da NATO  tarafından bombalanmış kamu binalarını görüyoruz. Gezimize öğrenci meydanından başlıyoruz. Oradan Belgrad da iki yüz Osmanlı camisinden son kalmış örnek olan Bayraklı camiyi görüyoruz. Sonrasında Kalemeydan kalesine geçiyoruz. İç kale, zindan, İstanbul kapısı, Sokullu Mehmet Paşa Çeşmesi, Damat Ali Paşa Türbesi, Defterdar kapısı, Zafer Anıtını, Sava ile Tuna nehirlerinin birleşmesini, Savaş adasını, saat kulesini , Fransaya Şükran anıtı görüyoruz. Daha sonra Knez Mihailova caddesinde dolaşıyoruz. Moskova oteli, terazi meydanı diğer görülecek yerler. Akşam Knez Mihailova caddesi bizdeki İstiklal yada Kıbrıs Şehitleri caddeleri  gibi hareketli. Gecesi de ayrı güzel Belgrad’ın.  Otelimiz 4 yıldızlı B-Hotel.

15 Ağustos  Bosna-Hersek, Saray Bosna.

Sabah kahvaltıdan sonra en kısa zamanda dönmek dileğiyle Belgrad’dan 08:00 de ayrılıyoruz. Hedefimiz Bosna-Hersek, Saray Bosna. 300 km’lik yolumuz ortalama 5 saat sürüyor.  Bosna Sınırına gelmeden Sabac (Sabats-Böğür delen) şehrini geçip Miço Tesisinde elimizde kalan Sırp paralarını harcamak için 09:45 ‘te bir mola veriyoruz. İki ülke arasında sınır hattını çizen Drina nehrine ulaşıyoruz. Bosna sınırını geçtikten sonra Dirina nehrinin yanında Laguna tesisinde öğle yemeği için saat 12:00’de duruyoruz. Dana çorbası ve saç kavurma buranın meşhur yemeği. Yemeğimizin ardından Sırp keskin nişancıların soykırım yaptıkları Vlasenica’dan geçiyoruz.  Çok yakınımızda Temmuz 1995’te Hollanda kontrolündeki güvenli bölgede Sırpların katliam gerçekleştirdiği Sreblenitsa var.  BM’nin soykırım olarak nitelendirdiği Sreblenitsa katliamında 8 bin Boşnak erkek ve çocuk Sırplar tarafından öldürülmüş. Sreblenitsa olayı 2. Dünya savaşından sonra Avrupa’da yapılmış en büyük katliam olarak tarihe geçmiştir.  Sonrasında Osmanlı’nın en başarılı vezirlerinden olan Sokullu Mehmet Paşa’nın doğduğu Sokolac (Sokolatz)’tan geçip saat 15:30 da Saraybosna’ya varıyoruz.

Saraybosna: Osmanlı döneminde Bosna-Saray denmesinin yanında Saray Ovası da dendiği için günümüzde kendi halkı da Sarajevo ismini kullanmaktadır.

1468 de Fatih zamanında Osmanlı idaresine geçti Sarayova. O zamanlar Rumeli Eyaletine bağlı bir sancaktı. Kanuni döneminde başlı başına bir eyalet oldu. 1878 de Avusturya-Macaristan İmparatorluğu kontrolüne geçti. 1914 ‘te Avusturya Macaristan Arşüdükü Ferdinand Saraybosna’da öldürülünce I.Dünya Savaşı başladı. 1918 de Yugoslavya birliğine katıldı. 2. Dünya Savaşında Almanlar ile müttefikler arasında Saraybosna’da çok ciddi savaşlar oldu. 1992 yılında yapılan referandum ile Bosna Hersek, Yugoslavya’dan bağımsızlığını ilan etti.  1992-1995 döneminde Sırplar tarafında soykırıma uğradı. 1995 yılında NATO uçaklarının Sırpları bombalaması ile barış görüşmeleri Amerika’nın Dayton şehrinde başladı.1996 yılında imzalanan Dayton Anlaşmasına göre ülke topraklarının %51’i Bosna-Hersek Federasyonuna, %49’luk kısmı da Bosna Sırp Cumhuriyetine bırakıldı. Anayasaya göre özerk iki birimden oluşan federal bir devlet yapısı var. Boşnak ve Hırvatların bir arada bulunduğu Bosna-Hersek Federasyonu ve Bosnalı Sırpların yönetimindeki Sırp Cumhuriyeti. Dört yılda bir seçimle belirlenen, kurucu halkların (Boşnak, Hırvat ve Sırp) temsilcileriyle oluşan ve sekiz ayda bir değişen üçlü başkanlık sistemi ile yönetiliyor. Bosna-Hersek Federasyonu 10 adet kantondan oluşmakta. Kanton; bir ülkenin, idari ya da sınırsal alt birimlerine verilen addır.

  

Kullanılan Para Convertible Mark’tır.

Saraybosna Balkanların Kudüs’ü gibi. Müslümanlar, Yahudiler, Katolik ve Ortodokslar yüzyıllardır birlikte yaşıyorlar. Osmanlı zamanında ticaretin de merkeziydi. Bursa’dan gelen ipek Buradan Dubrovnik’e gidiyordu.  Saraybosna’da görülecek yerler: Ferhadiye Caddesi Saraybosna’nın İstiklal Caddesi. Bir ucu Başçarşı diğer ucu Tito caddesi. Bu caddede yürürken Bosna’nın Osmanlı’dan Avusturya-Macaristan imparatorluğu hakimiyetine geçişini de yaşıyorsunuz. Gezmeye Sebil meydanından başlıyoruz.  Buradan Bosnalıların milli kahramanı Bilge Kral dedikleri Aliye İzzet Begoviç’in ve Bosna Savaşında ölenler için yapılan Baki Tepesindeki  anıt mezar ve şehitlik de görüyor. Sebil meydanı Fatih’in saray gibi ova dediği ve burası ebediyen Müslüman kala dediği yer. Baş Çarşı, Gazi Hüsrev Bey Camisi ve bedesteni, Saat kulesi, sinagoglar, İsa’nın Kutsal Kalbi Katedrali, Saraybosna gülleri, Sönmeyen ateş, Kanlı Pazar, Latin köprüsü,  Avusturya-Macaristan imparatorluğu zamanında yaptırılan belediye binası, ve İnat Kuça (inat evi) görülecek yerler. Ayrıca çarşıda Seksenli yıllarda Galatasaray forması giyen Bosnalı futbolcu Tarık Hodziç’in de restoranı görülebilir. Kendisi de çoğu zaman burada oluyor. Demleme çayı özleyenler de Sebil Meyda’nında Oğuzhan abinin işlettiği Nebo cafede dinlenebilirler. Bu arada ünlü yönetmen Emir Kusturica’nın da Saray-Bosna doğumlu olduğunu belirtiyim.

Saraybosna’yı serbest zamanımızda gezdikten sonra dinlenmek üzere otelimiz dört yıldızlı Park otele geçiyoruz. Yeşillikler içinde güzel bir otel

.

16 Ağustos  Mostar, Dubrovnik, Trebinye

Sabah 7:30 Park otelden ayrılıyoruz. Güzergahımız Mostar-Dubrovnik -Trebinye.  Saraybosna-Mostar arası 120 km. 2 saatlik mesafe. Kış olimpiyatlarının da düzenlendiği İgman dağlarından geçiyoruz. Tünellerden geçip  Konjiç (Konyitz) kasabası karşımıza çıkıyor. Neretva nehrinin kıyısında kurulmuş.  Osmanlı hakimiyetinde uzun yıllar yaşamış bir yer. Meşhur Konjiç Taş köprüsü 1682 yılında IV.Mehmet tarafından yaptırılmıştır. 2.Dünya Savaşında Alman bombardımanıyla yıkılan köprü, Yugoslavya döneminde orjinalliğini yitirip asfalt döşenip trafiğe açılmış. 2005 yılında TİKA tarafından 3 milyon Euro’ya orijinal şekilde tekrar restore edilmiş. Konjiç’in bir başka ilginç yer Tito’nun emriyle yapılmış Nükleer bir sığınağın bulunması. ARK(Atomska Ratna Komanda) diye de bilinen Tito’nun Sığınağı. Nükleer bir saldığı anında Tito ve 350 kişiyi barındıracak bir sığınak.  Soğuk savaşın tırmandığı 1953’te Tito’nun emriyle gizlice yapılan ve 1990’a kadar gizli kalan bu sığınak 26 yılda günümüz parası 26 milyar dolara tamamlanmış. Yugoslavya döneminde yapılmış en büyük üçüncü askeri tesisti. Diğer ikisi Bihaç’taki Zeljava Hava Üssü ve Split’teki Lora Donanma Üssü.  Neretva nehrinin üstüne kurulmuş hidroelektrik santrali boyunca ilerliyoruz. Manzara müthiş. Jablanica’ya varıyoruz. Kent merkezinde 2. Dünya Savaşı sırasında Hitler Almanyasına karşı savaşan Tito’nun Alman trenlerininin geçişi sırasında bombalattığı Kırık Köprü ve Tren bugün müze olarak sergilenmekte. Bu konudaki Battle of Neretva filmini tavsiye ederim. Biraz daha ilerleyip saat 09:00 Zdrava Voda (şifalı su demek)’da mola veriyoruz. Buradaki restoranda kuzu çevirme de yenebilir.  

    

 Sonunda saat 10:00 da Mostar’a varıyoruz. Şehrin tepesinde Hırvatların diktiği devasa haç simgesini görüyoruz. Dayton Anlaşmasına göre bu tarz tahrik edici sembollerin kullanılması yasaklanmıştır.  Aliye izzet Begoviç’e  Hırvat lider “Görüyor musun Aliye ne güzel yere haçımızı diktik deyince, Aliye İzzet Begoviç Dünyanın neresine giderseniz, yüzünüzü gökyüzüne çevirdiğini zaman Ay ve yıldızı görürsün” diye cevap vermiş.  Yol üstündeki evlerde kurşun izlerini ve savaşın yıkımını halen görebiliyoruz. Mostar ismi Neretvar nehri üzerine aynı isimle kurulmuş Mostar köprüsünden (Stari Most-eski köprü) gelir. Köprü 1557-1566 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle Mimar Sinan’ın öğrencisi Mimar Hayrettin tarafından 9 yılda yapılmıştır. Hilal şeklindedir. İki ucunda nöbetçiler bulunur, köprüden istenildiği zaman geçilemiyordu.  Günümüzde köprünün bir yakasında Müslümanlar diğer yanında Katolik Hırvatlar yaşamaktalar. Köprüye ilk saldırı 1992 yılında Sırplar tarafından başladı. Daha sonra 1993’te Hırvatların tank saldırısıyla yıkıldı. Unesco’nun 2002 de başlattığı ve Türkiye’den de giden bir ekip ile başlanan çalışma ile köprü 2005 yılında bir törenle açıldı. Orijinal 99 basamak olan köprü Allahın 99 ismini simgeliyor. Yeni köprüde basamak sayısı 94 e düşmüş. Gençlerin köprüden nehre atlama adetleri var. Bugün de bunu para karşılığı turistler için yapmaktalar.  Karnımız acıktığı için öğle yemeğimizi Şadırvan restoranda yedik. Yemekleri gayet güzel ve uygun. Şadırvan restorandan aşağı inilince Neretvar kıyısından güzel Mostar köprüsü fotoları çekilebilir. Mostar’da yenebilecek en meşhur şeyler Boşnak böreği ve köfte. Hediyelik fiyatları uygun.  Mostar’da görülecek diğer yerler Osmanlı çarşısı, Koski Mehmed Camisi, eski şehirdeki Tabakhane Camisi, Mimar Hayrettin’e ilham olan Mostar köprüsünün benzeri ve Katolik Kilisesi. Dubrovnik’e gitmek üzere 12:15’te Mostar’dan ayrılıyoruz. Yolumuzun üstünde Poçitel köyünü Panoramik olarak görüyoruz. Osmanlı batıdaki rakibi Venediklilere gücünü göstermek için sınır karakolu görevindeki Poçiteli tamamen taştan ve görkemli bir şekilde inşa etmiş. Bosna savaşında Osmanlının izlerini silmek için Hırvatlar tarafından  yoğun bir bombardımana tutulmuş. 2000 yılında başlayan restorasyon ile kurtarılmış, Unesco listesine alınmış.

Dubrovnik için önce Metkoviç sınır kapısından geçip 25 km lik bir yolculuktan sonra Klek sınır kapısına geliyoruz. Hırvatistan’a giriyoruz. Bosna-Hersek’in Adriyatik’e olan 12 km lik Neum bölgesinden geçtikten sonra tekrar Hırvatistan’ a giriş yapıyoruz. Sahil şeridi ülkemiz Kaş, kalkan, kaputaj plajının olduğu sahil şeridine benziyor. İklim artık Akdeniz iklimi. Saat 17:00 ye doğru Dubrovnik’e varıyoruz.

 

 

Hırvatistan, Dubrovnik

Bölgedeki Osmanlı egemenliği 1699’da imzalanan Karlofça Antlaşması’yla sona erdi ve Avusturya-Macaristan hakimiyetine girdi. 1918’de Bağımsızlığını ilan etti. Daha sonra Yugoslavya adını alacak Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı kuruldu. 1945’te bir halk Cumhuriyeti olarak Yugoslavya ile birleşti.  1991’de bağımsızlığını ilan etmesiyle kanlı bir savaş başladı. 1991-1992 de Sırplarla savaşıldı. 1992-1993 döneminde Bosna’daki Hırvatlar Boşnaklara karşı desteklendi. 1995’te imzalanan Dayton Antlaşmasıyla barış sağlandı. 

Dubrovnik dünyanın en güzel ve iyi korunmuş kale-kentlerinden biridir. Dubrovnik 12 yy. da ana karanın karşısındaki küçük adaya kurulmuş Ragusa ile denizin doldurulmasıyla birleşmiştir. 1918’e kadar Ragusa ismi kullanılmış. İlk ilaç laboratuvarı, ilk yaşlılara bakım evi, ilk yetimhane Ragusa’da açılmış. 1667’de büyük bir depremle yıkılan Ragusa 1918’de Dubrovnik adını alıyor. 1991-1992 yıllarında Sırplar tarafından bombalanan şehir NATO güçlerinin müdahalesiyle tamamen yıkılmaktan kurtuldu. Unesco tarafından restore edilerek Unesco Dünya mirası listesine girdi. 17:00 gibi Dubrovnik’e Pile kapısından giriyoruz. Stradun caddesinde geçerek tarihi kenti gezmeye başlıyoruz. Şehir cruise gemileriyle gelen turistlerle dolu. Şehrin sakin olduğu eylül ve ekim aylarında bu caddelerde Game of Thrones çekiliyor. Dubrovnik’te  görülecek yerler: Onofrion Çeşmesi, Franssızken Manastırı, Rektör sarayı, Çan kulesi, Sponza sarayı, Orlando sütunu, tarihi eczane yi gezip tarihi sokaklarda dolaşıp, kafe ve restoranlarında oturabilirsiniz. Hırvatistanın para birimi Kuna, ama her yerde Euro geçer. Hırvat dili Sırpçaya çok benzer fakat Latin alfabesi kullanılır.

17:30’da Dubrovnik’ten ayrılıp tekrar Bosna-Hersek , otelimizin olduğu Trebinye’ye hareket ediyoruz. Bir gece konaklamak ve soluklanmak için uğradığımız Trebinje’deki otelimiz Leotar otel. Trebinje, Bosna-Hersek’in Sırp Cumhuriyeti’nde bulunuyor. İçinden  Trebişniça Nehri akıyor. Gece şehir meydanında güzel bir konser var. Mekanlar cıvıl cıvıl.

17 Ağustos Karadağ-Montenegro

Sabah 08:30 da Trebinje Leotar otelden ayrılıyoruz. 09:00 gibi Bosna-Karadağ sınırındayız. Sınır geçişinin ardından saat 10:30 da Kotor körfezini feribot ile geçiyoruz.

Ulkenin ismi, Lovçen dağının (1749m) italyanca karşılığı Monte Negro (Kara dağ)' dan gelir. Nüfusu 685 bin. Halk Slav. Çoğunluk Karadağlı ve Sırp.  Arnavut ve Müsĺüman azınlık da yaşar. Sırpça'ya çok benzer Sırp-Hırvat dili konuşulur, kiril alfabesini kullanırlar. Yüksek yerleri karasal iklim sahil kısmı Akdeniz iklimidir. Kotor ve Budva tam turistik bölgeleridir.

Zeta adıyla bağımsız bir il olarak kurulan Karadağ 12.yy sonlarında Sırbistan egemenliğine girdi. 1389'da Sırplar Osmanlı'ya yenildikten sonra bağımsızlıklarını korudular.  1717 de Ruslarla ittifak kurdular. 1878'de Berlin Konferansıyla bağımsızlıklarını kazandılar. 1912-1913 Balkan savaşlarında Osmanlı'ya karşı Sırbistanla birlestiler. 1.Dünya savaşı sonunda Sırbistan ile birleşen Karadağ 1946'da Yugoslavya’yı olusturan 6 federal bölgeden biri haline geldi. Çetinye'de olan başkentini eski ismi Titograd olan Potgoritsa'ya taşıdı. 1992 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuruyeti'nin dağılmasıyla, Sırbistan ile birlikte Yugoslavya Federal Cumhuriyetini oluşturdu. 1996 yılında Slovedan Miloseviç yönetimindeki Sırbistan ile bağlarını koparan Karadağ, kendi ekonomi politikasını oluşturarak para birimini Alman markı olarak değiştirdi. Sırbistan ile olan gevşek bağları sonucu 1999 NATO bombardımanından kendini kurtaramadı. 2006 yılında yapılan referandumdan çıkan %45 -%55 bağımsızlık kararıyla  Sırbistan-Karadağ  birlikteliği sona erdi. Bugün Karadağ Avrupa birliğine giriş sürecinde olan bir ülke.

           

Saat 11:00 de Kotor 'a ulaşıyoruz. Girişte hemen şehrin tepesindeki San Giovanni Kalesi dikkatimizi çekiyor. Zamanında salgın hastalıklar için karantina olarak da kullanılan kaleye 1444 basamaklı kaleye çıkış 1 saat sürüyor ve çıkış için 3 euro bilet almak gerekli. Kotor merkezde bulunan Stari Grad (eski şehir) 12-14.yy ait ender korunmuş mimarisiyle Unesco listesine alınmış. Deniz kapısı, sütunlu kapı ve kara kapısı olarak 3 kapısı var. Deniz kapısında Tito'nun meşhur sözü “Başkasının olanı istemeyiz, bizden olanı vermeyiz.” yazılı. Bu kapıdan girince hemen karşımıza utanç meydani ve 1602 yapımı saat kulesi çıkıyor. Dedikodu çeşmesi, şehrin koruyucusu Aziz Trifon (Stevi Tripun) Katedrali, 13.yy Aziz Lukas (Stevi Luke), 12.yy ait Aziz Ana (Stevi Ana) kilisesi, 15.yy ait Şifa veren Meryem (Gospe Od Zdravlya), 17.yy ait saray, 19.yy ait Napolyon tiyatrosu, kedi müzesi görülecek yerler arasında.

Kotor'dan 14:15 te ayrılıp 45 dk mesafedeki Budva’ya geçiyoruz. 10 bin nüfuslu Budva turizm cenneti. Oteller, kumarhaneler, gece kulupleri ile çok hareketli. Budva'nın merkezinde Roma döneminden kalma antik bir kale bulunuyor. Şairlerin şiirlerimi okudukları şairler meydanı görülecek yerlerden. Türkiyeden birçok turizimci Kotor ve Budva'da dükkanlar açmışlar. Kuşadası’ndan dostlara rastlıyorum. Onlar da burada dükkan açmışlar. 16:15'te Budva’dan da ayrılıp yol üstünde Stevi Stefan adasını gören bir noktada fotoğraf molası veriyoruz. Budva'ya 5 km uzaklıktaki bu şirin ada anakaraya ince bir yolla bağlanmış. Dünyaca ünlü isimler bu adada tatil yaptıkları için ada meşhur olmuş. Yolumuza devam edip İşkodra gölünden geçerek başkent 18:30 da başkent Podgoritsa'ya varıyoruz. Otelimiz çok konforlu ve güzel Aurel otel. Akşam Podgoritsa'yı turluyoruz. Kafe ve barlar çok temiz ve nezih. Podgoritsa çok düzenli ve temiz bir şehir.

18 Ağustos Arnavutluk Tiran- Ohrid.

Sabah istikametimiz Arnavutluk Tiran üzerinden Ohrid gölü. Podgoritsa – Tiran arası 150 km. Fakat yol otoban olmadığından 3 saatlik mesafe. 07:30’da Podgoritsa’dan hareket ediyoruz. Yol üzerinde İşkodra Gölü ve Drin Nehrini görüyoruz. 9:25’te Luani tesisinde molamızı veriyoruz. Sonrasında Kastroit İskender Bey’in mezarının olduğu Lezhe (Türkçe Leş) den geçiyoruz. Sonrasında Tiran’a ulaşıyoruz. İlk gördüğümüz anıt, Arnavutluk bayrağında da kullanılan çift başlı kartal figürü. Kartalın kanat ve kuyruğunda görülen 25 adet telek(tüğ) Kastroit İskender Bey’in 25 yıllık yönetimini sembolize ediyor. Tiran’da Osmanlı eseri yok gibi. Ethem Paşa camisi dışında bütün camiler Enver Hoca döneminde yıktırılmış. Ethem paşa camisi Müzeye çevrildiği için yıkılmaktan kurtulmuş. Caminin hemen karşısında Arnavutların kahramanı Kastroit İskender Bey’in at üzerinde heykeli var. Aynı meydanda Girişi Irilya halkını tasvir eden mozaiklerin olduğu Ulusal tarih müzesi hemen fark ediliyor. Az ilerde Piramit şeklindeki yapı, Bektaşi bir aileden gelen, daha sonra ateizmi benimseyen, ülkesinde ibadeti, seyahati yasaklayan, baskıcı bir yönetim uygulayan Enver Hoca’nın anıt mezarı. Aynı cadde üzerinde Tiran üniversitesi rektörlük sarayı, Cumhurbaşkanlığı sarayı, büyükelçilikler var.

Arnavutluk nüfusu 3.600.000 Avrupa’nın en türdeş nüfusa sahip ülkesi Arnavutluk’tur. Nüfusunun %95’i Arnavut, %5’lik kesimi Yunan, Sırp, Bulgar, Roman. Nüfusunu %70 Müslüman. %20 Ortodoks, %10 Katolikler oluştur. Kosova’nın nüfusunun çoğu Arnavuttur. İtalya, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Türkiye’de de Arnavutlar yaşamaktadır. Türkiye’deki Arnavutların çoğu Kanuni zamanında getirilmiş taş duvar ustalarıdır. Arnavut kaldırımı isminin nerden geldiğini bu şekilde anlamış oluyoruz. Aynı zamanda kasap havası oyunu da Fener Balat civarına yerleştirilen Arnavut kasapların hayvanları kesmeden önce hayvanın etrafında dönerek yaptıkları bir ritüelden gelmektedir. Yeri gelmişken Arnavut ciğerinin de mutfağımızdaki önemini belirtmeden geçmeyelim. Arnavutların bir diğer meşhur özellikleri de inatlar. Arnavut inadı :) 

Arnavutlar Balkan yarımadasının en eski halkı İrilyalılılardır. 3 ve 5.yyda Kavimler göçü nedeniyle güneye bugün yaşadıkları bölgelere inmişler ve Slavlaşmaya başlamışlar ama dillerini kaybetmemişler. Arnavut ismini onlara Bizanslar vermiş. Daha sonra Bulgar egemenliğne giriyorlar. Epir despotluğu kuruluyor. 14. Yy da Osmanlı egemenliği başlıyor. Kastroit İskender Bey 25 yıl Osmanlıları bölgeye sokmamayı başarıyor. Ölümü üzerine bölge Osmanlı hakimiyetine giriyor. 1912 ‘de Osmanlıdan bağımsızlığını kazanıyor. 1. Dünya  Savaşından sonra İtalyanlar Arnavutluğu işgal ettiler. İtalyan kralı III. Vittorio Emmanunuel Arnavutluk Kralı ilan edildi. Enver Hoca 1941’de, Tito’nun Partizan birlikleri ile başlattığı mücadele sonucunda 1944’te hükümet kurdu. Enver Hocanın başlattığı baskıcı yönetim 1985’te ölümüne kadar sürdü. 1990’da çok partili sisteme geçiliyor. 1994’te bankerler krizi ile halk fakirleşiyor. 2000 lerde sanayileşme ve toparlanma başlıyor.

Arnavutluk para birimi Lek. Turizm yok denecek kadar az. En yüksek dağı Korab (2752m), en uzun nehri Drim ve gölleri İşkodra, Ohrid ve Prespa’dır. Kıyı kesiminde Akdeniz, iç kesimlerde karasal iklim hakim.

Saat 14:30 da öğle yemeğimizi yemek için mola veriyoruz. Menüde elbasan tava var.

Yemek sonrası saat 16:00 gibi Makedonya’ya giriyoruz. Orhid’i gezmeye başlıyoruz. Ali Paşa Camisi, Eski Türk çarşısı, İnci dükkanları, Aziz Klement meydanı. Elveda Rumeli dizisi de burada çekilmiş. Orhid gölü Makedonya’nın sayfiye ve turizm merkezi. Göl Unesco Dünya Mirası listesinde. Göl çevresinde 3 büyük kent var. Orhid ve Struga Makedon Cumhuriyetinde, Pogradec ise Arnavutluk’tadır. Ekstra olan tekne turu ile otelimize geçiyoruz. Gölün manzarası müthiş. Konaklamamız göl kıyısında Hotel Beton.

                    

19 Ağustos

Sabah saat 08:00 Otel Betondan hareket ediyoruz. 9:00 gibi yolumuzun üstünde bulunan Resne’den geçiyoruz. Resneli Ahmet Niyazi Beyin yaptırttığı sarayı görüyoruz. 9:30’da Makedonya’nın ikinci büyük şehri olan Manastır (Bitola)’a varıyoruz. İlk olarak Mustafa Kemal Atatürk’ün okuduğu Manastır Askeri İdadisini ziyaret ediyoruz. Atamızın okuduğu sınıf onun için anı odasına çevrilmiş. Hatıra defterini doldurup konsolosluklar şehri Manastır’ı ziyarete başlıyoruz. 20 ülkenin konsolosluğu bulunuyor. 1382’de I. Murat tarafından fethedilen şehir 1912 Balkan Savaşıyla kaybediliyor. Şirok caddesinde (Büyük cadde) Atatürk’e platonik olarak aşık olan Eleni Karite’nin evini, ve Balkanlara sinemayı getiren Manaki kardeşlerin evini ve sinemasını görüyoruz. II. Filip heykeli, saat kulesi, Yeni Cami ve şarkısı da olan havuz ve çeşmeyi görüp öğle yemeğimizi de yedikten sonra Selanik’e gitmek üzere Manastır’dan ayrılıyoruz.

 

Selanik, İzmir’e benzerliğiyle dikkat çeken Selanik’te Beyaz Kule, Büyük İskender Heykeli, Aristoteles meydanı, Rotonda, Galerius Zafer Kapısı, Venizelos Meydanı, Ayasofya Kilisesi, Hamza Bey camisi gördüğümüz yerler. Otelimiz Capsis otel. Akşam Selanik’in eğlence merkezi olan Ladadika’da tavernada eğleniyoruz. Selanik’in gecesi ayrı güzel.

Turumuzun son günü, Selanik’ten ayrılıp, Kavala üstü İzmir’e dönüş var.

      

   

20 Ağustos Kavala

Sabah 08:00 Selanik Capsis otelden ayrılıyoruz. Egnatia Odos otobanından iki saat sonra Kavala’ya varıyoruz. 1387’den 1912’ye kadar Osmanlı hakimiyetinden kalan Kavala 1700’li yıllarda dünyanın en büyük tütün ticaret limanı olmuş.  Günümüzde Yunanistan'ın önemli bir turizm merkezi. Tam karşısında turistik Thassos (taşözü) adasına kavaladan 2 saatlik bir feribot yolculuğuyla ulaşılabilir. Kavala’da görülecek yerler: Kavala doğumlu olan, Mısır Valiliği yapmış olan Kavalalı Mehmet Paşa’nın evi ve heykeli. Şehrin panaromik olarak en iyi şekilde görülebileceği kale, Kanunu Sultan Süleyman tarafından yaptırtılan su kemerleri, Pargalı İbrahimin Paşa Camisi günümüzde Agios Nicholas kilisesine dönüştürülmüş.  Kavalalı Mehmet Ali Paşanın yaptırttığı imarethane günümüzde Yunanistan’ın en değerli otellerinden biri olan İmaret oteli. Kavala’nın meşhur kurabiyesini almadan dönmüyoruz. 12:00 gibi Kavala’dan ayrılıp izmir’e doğru dönüş yolculuğumuza geçiyoruz.

Datça Türkiye'nin cennet köşelerinden

Datça         (03 eylül 2017)

Balı, bademi ve balığıyla meşhur Datça'mız dünyanın oksijen bakımından sayılı zengin yerleri arasında. Akdeniz ve Ege'nin kesişme noktası olan Datça yarımadası bir ok gibi denize uzanır. Üç tarafı denizle çevrili olduğu için sürekli rüzgarlıdır. Çok sayıda bük diye adlandırılan koyu ve plajı vardır. Palamut bükü, ova bükü, hayıt bükü, kızıl bük, domuz çukuru, kargı koyu, Mesudiye ve körmen koyları gibi.

Bük ‘ün sözlük anlamı: ova yada akarsuların yakınındaki ot birikintileri. Sazlıktır ;)

Kışın nüfusu 15-17 bin olan Datça'nın son yıllarda turizme kazandırılan butik oteller, yat limanı diğer tesisleri ile yazın nüfus yoğunluğu artmaktadır. Halkının geçim kaynağı turizm ve çağla, defne yaprağı, kekik, keçiboynuzu toplayıcılığıdır. Bölgeden elde edilen zeytin yağı yine bölge içinde  tüketilmekte dışarıya satılmamakta. Ayrıca badem yağı da önemli bir gelirdir. Datça Sındı köyünden olan arkadaşım Selda, bu ürünlerin köy kooperatiflerinde çok daha uygun satıldığını söyler...

Bu kadar doğal bir yerin insanlarının da  sağlıklı olmaları kaçınılmaz. Antik çağlarda da bu durum farklı değilmiş. Coğrafyanın babası Amasyalı Strabon "tanrı insanların uzun yaşamasını istiyorsa onları Datça’ya gönderir" demiş. İspanyol denizciler de cüzzamlı hastaları buraya bırakırlarmış. Onlarda sağlıklarına kavuşup uzun yıllar yaşarlarmış.

Son Osmanlı padişahlarından V. Mehmet Reşat’ın adıyla anılan Reşadiye, Cumhuriyetimizin ilanından sonra Datça olarak değiştirilmiş. Reşadiye günümüzde eski Datça yakınlarında bir köy olarak ismini sürdürmekte.

eski datça

Eski Datça demişken Can Yücel'i anmadan olmaz. Bugün Eski Datça eşittir Can Yücel diyebiliriz. Küçük şirin bir köy olan Eski Datça'da Can babanın evine ve vakit geçirdiği Karya Çay Bahçesi (Orhan'ın Yeri) 'ne uğramadan olmaz. Can Yücel, Atatürk dönemi Milli Eğitim Bakanımız Hasan Ali Yücel'in oğlu. Hasan Ali Yücel hepimizin bildiği Köy Enstitülerinin kurucusudur. Kaldırılmaları maalesef çok büyük bir hata olmuştur.

   

Eski Datça Knidos Antik kentinin ilk kurulduğu yerdir. Şehrin büyümesi ve ticaretin gelişmesiyle Datça yarımadasının en uç noktasına taşınmış. Bölgede Dorlar hüküm sürmüşler ve 6 şehirden oluşan bir birlik kurmuşlar. Bunlar Knidos, Halikarnasos, Kos ve üçü de Rodos’taymış. Başkent ise Knidos imiş.

Antik Dünyanın Yedi harikasından biri olan İskenderiye Deniz Feneri'nin mimarı Sostratos da burada yaşamış. Knidos ayrıca ilk çıplak tanrıça heykeli olan Afrodit heykeli ile de bütün dünyaya nam salmış.

Datça' da bulunan Mehmet Ali Ağa konağı 19yy. Anadolu Türk mimarisinin çok güzel örneklerinden ve şu an bir butik otel. Datça sahilinde irili ufaklı kafeler ve balık restoranları mevcut. Merkezindeki plajdan da denize giriliyor. Yemek için tavsiye edebileceğim uygun ve çok lezzetli olan Zekeriya Ev yemekleri kesinlikle denenmeli. 

             

Datça etrafındaki diğer görülebilecek yerler Mesudiye, Perili köşk plajı, Reşadiye. 

Datça Marmaris merkez ve İçmeler'e bir buçuk saatlik mesafede. Kız kumu ve Selimiye de bir saatlik mesafede bulunuyor. 

Bodrum'dan Datça'ya tarifeli feribot seferleri ile 105 dk. da ulaşmak da mümkün. 

Bölgede bulunan dalış okullarında su altının güzelliği de görülmek için dalış yapılabilir. Bölge eski deniz ticaret yolu üzerinde olduğu için su altı arkeolojisi yönünden çok zengin. Bodrum su altı arkeolojisi müzesinin iki önemli batığı Boz Burun ve Ulu Burun batıkları civar koylardan çıkartılmış. Boz burun Marmaris ve Ulu Burun Kaş'ın koyları olup görülmesi gereken diğer cennet koylarımızdan.....

        

https://www.turquiahora.com/blog/visit-turkey-now